Ceza hukukunda suçların bir kısmı savcılık tarafından re’sen (kendiliğinden) soruşturulurken, bazı suçların soruşturulması ise mağdurun veya zarar görenin talebine bağlıdır. Bu tür suçlara “şikâyete bağlı suçlar” denir. Türk Ceza Kanunu (TCK) md. 73 ve Ceza Muhakemesi Kanunu’nda (CMK) düzenlenen bu sistem, özellikle mağdurun iradesine bırakılabilecek, toplum düzenini ağır şekilde sarsmayan suçlar için öngörülmüştür.
Şikâyete Bağlı Suçların Tanımı
Şikâyete bağlı suç, işlenmiş olmasına rağmen savcılığın doğrudan harekete geçemediği, yalnızca mağdurun şikâyetiyle soruşturulabilen suçlardır.
- Şikâyet hakkı kullanılmadığında savcılık kamu davası açamaz.
- Mağdurun şikâyetinden sonra soruşturma ve kovuşturma yapılabilir.
- Şikâyetten vazgeçilmesi hâlinde dava düşer.
Dolayısıyla bu suçlarda devletin cezalandırma yetkisi, mağdurun iradesine bağlıdır.
Hukuki Dayanak
Şikâyete bağlı suçların temel dayanakları şunlardır:
- TCK md. 73: Şikâyet hakkı, süresi, şikâyetten vazgeçmenin sonuçlarını düzenler.
- CMK md. 170 ve devamı: Kamu davasının açılması ve yürütülmesine ilişkin genel hükümler.
- Özel Kanunlar: Bazı özel kanunlarda (örneğin Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu) şikâyete tabi suçlara yer verilmiştir.
Şikâyete Bağlı Suçların Özellikleri
- Mağdurun talebi gereklidir.
Savcı re’sen harekete geçemez, şikâyet şarttır.
- Toplumsal tehlikesi daha düşük suçlardır.
Devlete karşı işlenen suçlar genellikle şikâyete tabi değildir.
- Hak düşürücü süreye tabidir.
Şikâyet süresi geçirilirse dava açılamaz.
- Vazgeçme mümkündür.
Mağdur dava sırasında şikâyetinden vazgeçebilir ve dava düşer.
- Uzlaşma prosedürü uygulanabilir.
Çoğu şikâyete tabi suç, CMK md. 253 kapsamında uzlaşmaya elverişlidir.
Şikâyete Bağlı Suçlara Örnekler
Aşağıda TCK ve bazı özel kanunlarda düzenlenen başlıca şikâyete tabi suçlar yer almaktadır:
- Hakaret ve küfür (TCK m.125): Sözlü veya yazılı hakaret, şikâyet olmadan kovuşturulamaz.
- Basit tehdit (TCK m.106): Şiddet kullanmadan yapılan tehditler, şikâyet gerektirir.
- Konut dokunulmazlığını ihlal (TCK m.116): Ev veya işyerine izinsiz girme.
- Basit cinsel saldırı / taciz (TCK m.102-105): Ağırlaştırıcı unsurlar hariç.
- Taksirle yaralama (TCK m.89): Kaza sonucu veya dikkatsizlikle yaralama.
- Mala zarar verme (TCK m.151): Eşya tahribatı veya zarar verme.
- Alacağı tahsil etmek için dolandırıcılık (TCK m.157): Küçük çaplı dolandırıcılık suçları.
- Israrlı takip / Stalk (TCK m.105/A): Tekrarlayan takip ve taciz eylemleri.
- Güveni kötüye kullanma (TCK m.155/1): Yetki ve güvenin kötüye kullanılması.
- Kişilerin huzur ve sükununu bozma (TCK m.123): Gürültü, kargaşa veya tehdit.
- Basit yaralama (TCK m.86/2, 3-e): Hafif dereceli bedensel zarar.
- Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK): İzinsiz veri işleme veya paylaşım.
- Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu: Telif haklarına yönelik ihlaller.
- Türk Ticaret Kanunu ve Borçlar Kanunu: Belirli dolandırıcılık ve hileli işlemler.
Bu suçlarda, ilgili kanunda uzlaşma veya şikâyet şartının açıkça belirtilmiş olması gerekir.
Şikâyet Süresi
Türk Ceza Kanunu’nun 73. maddesi, şikâyete bağlı suçlarda şikâyet süresini açıkça düzenler ve bu süre, mağdurun suçun işlendiğini ve failin kim olduğunu öğrendiği andan itibaren başlar. Kanuna göre, mağdurun şikâyette bulunması için tanınan süre altı aydır. Bu süre içerisinde mağdur, Cumhuriyet savcılığına başvurarak kamu davası açılmasını talep edebilir. Şikâyet süresi, hak düşürücü bir süre niteliği taşıdığı için geçmesi hâlinde mağdur, kamu davası açma hakkını kaybeder. Bu düzenleme, mağdurun hak arama özgürlüğünü güvence altına alırken, failin hukuki belirsizliğini sona erdirir.
TCK m.73, şikâyet süresinin fiilin işlendiği tarihten değil, mağdurun suç ve fail hakkında bilgi sahibi olduğu tarihten itibaren başlayacağını vurgular. Bu sayede failin kimliğinin sonradan ortaya çıkması veya suçun etkilerinin geç anlaşılması durumunda mağdur, adalet arama hakkını kaybetmez. Yargıtay kararları da bu ilkeyi destekler ve mahkemeler, şikâyet süresinin hesaplanmasında mağdurun öğrenme tarihini esas alır.
Şikâyet süresi, mağdurun davayı zamanında başlatabilmesi için kritik öneme sahiptir. Sürenin geçirilmesi durumunda, Cumhuriyet savcılığı kamu davası açamaz ve bu hak düşürücü bir engel olarak değerlendirilir. Böylece TCK m.73, hem mağdurun haklarını korur hem de ceza hukukunda hukuki güvenliği sağlar. Şikâyet süresi hakkında detaylı bilgi, ceza hukuku uzmanı bir avukattan alınabilir ve davanın doğru şekilde yürütülmesi açısından önemlidir.
Şikâyetten Vazgeçme
Şikâyete tabi suçlarda mağdur, şikâyetinden her aşamada vazgeçebilir.
- Vazgeçme ile dava düşer.
- Vazgeçme tek taraflıdır, failin kabulüne gerek yoktur.
- Birden fazla fail varsa hepsi için geçerlidir (TCK md. 73/5).
- Hüküm kesinleşmeden önce vazgeçme mümkündür.
Uzlaşma ve Şikâyete Bağlı Suçlar
CMK md. 253 gereği, şikâyete tabi suçların büyük kısmı uzlaşmaya elverişlidir.
- Savcılık önce tarafları uzlaştırmaya davet eder.
- Uzlaşma sağlanırsa dava açılmaz veya açılmış dava düşer.
- Uzlaşma gerçekleşmezse yargılamaya devam edilir.
Bu sistem, hem mağdur hem fail için daha pratik ve barışçıl bir çözüm sağlar.
Şikâyete Bağlı Suçlarda Avukatın Önemi
Hem mağdurlar hem de şüpheliler açısından şikâyete tabi suçlarda avukat desteği önemlidir.
- Mağdur için: Süresinde şikâyet, dilekçenin usulüne uygun hazırlanması, uzlaşma veya vazgeçme süreçlerinin yönetilmesi.
- Şüpheli için: Şikâyetin geçerliliğinin denetlenmesi, delillerin toplanması, şikâyetten vazgeçmenin sağlanması.
Sonuç
Şikâyete bağlı suçlar, ceza hukukunda mağdurun iradesine önem veren, devletin cezalandırma yetkisini sınırlayan özel bir kurumdur. TCK md. 73’te düzenlenen bu suçlarda şikâyet süresi, vazgeçme ve uzlaşma gibi mekanizmalar kritik rol oynar.
Bu nedenle, şikâyet hakkı kullanılırken ya da şikâyetten vazgeçme kararı alınırken uzman bir ceza avukatından hukuki destek almak en doğru yol olacaktır.
İzmir’de Profesyonel Hukuki Destek
Şikâyete tabi suçlarda şikâyet hakkınızı kullanmak, uzlaşma sürecini yürütmek veya şikâyetten vazgeçmenin sonuçlarını öğrenmek istiyorsanız, ceza hukuku alanında deneyimli bir avukattan destek almanız hak kayıplarını önleyecek ve sürecin güvenli şekilde ilerlemesini sağlayacaktır.
İzmir ceza avukatı için hukuk büromuzla iletişime geçip destek alabilirsiniz.