Koruyucu aile sistemi, çeşitli nedenlerle öz ailesiyle birlikte yaşayamayan çocukların, devlet koruması altında ancak aile ortamında büyümesini amaçlayan bir sosyal hizmet modelidir. Bu sistem, hem çocuğun sağlıklı birey olarak yetişmesini hem de toplumun dayanışma kültürünü güçlendirmeyi hedefler. Türkiye’de koruyucu aile uygulamaları, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu ve Koruyucu Aile Yönetmeliği çerçevesinde yürütülmektedir.
Devlet korumasındaki her çocuğun temel hakkı, sevgi dolu bir aile ortamında büyümektir. Bu bağlamda koruyucu ailelik, sadece bir sosyal sorumluluk değil, aynı zamanda insan hakları açısından da büyük bir önem taşır. Zira çocuğun üstün yararı ilkesi gereği, kurumsal bakım yerine aile ortamı her zaman önceliklidir.
Koruyucu Aile Nedir?
Koruyucu aile, çeşitli nedenlerle biyolojik ailesi yanında bakımı sağlanamayan çocuklara, devletin gözetiminde belirli süreyle bakan, onları koruyan ve yetiştiren birey veya ailelerdir. Bu bakım biçimi, evlat edinmeden farklıdır; çünkü koruyucu ailede çocuğun velayeti biyolojik ailesinde veya devlette kalır, aile ise çocuğun bakım ve eğitim sorumluluğunu üstlenir.
Koruyucu aile, bir bakıma çocuğun “geçici ailesi” niteliğindedir. Ancak bu geçicilik, bazı durumlarda uzun yıllar sürebilir. Devlet, koruyucu aile sistemini hem psikolojik hem de sosyolojik açıdan en uygun çocuk koruma yöntemlerinden biri olarak görmektedir.
Koruyucu Aile Olma Şartları
Koruyucu aile olmak isteyen birey veya çiftlerin, kanun ve yönetmeliklerde belirtilen bazı şartları taşıması gerekir. Bu şartlar, çocuğun fiziksel ve ruhsal gelişimini güvence altına almak amacıyla düzenlenmiştir.
Koruyucu Aile Yönetmeliği’nin 8. maddesine göre, koruyucu aile olabilmek için aşağıdaki koşullar aranır:
- Türk vatandaşı olmak ve Türkiye’de ikamet etmek.
- 25–65 yaş aralığında bulunmak.
- En az ilkokul mezunu olmak.
- Düzenli bir gelire sahip olmak (maaş, emekli aylığı, kira geliri vb.).
- Sabıka kaydının olmaması (özellikle çocuğa, aileye veya topluma karşı suçlar açısından).
- Ruhsal ve bedensel sağlığının yerinde olduğuna dair sağlık raporu.
- Sosyal hizmet uzmanı tarafından uygun bulunmak.
Bununla birlikte, evli kişiler eşleriyle birlikte başvurmak zorundadır. Bekâr bireyler de koruyucu aile olabilmektedir, ancak çocuğun yaşı ve ihtiyaçları dikkate alınarak değerlendirme yapılır.
Koruyucu Aile Türleri
Koruyucu ailelik, çocuğun durumuna ve ailenin özelliklerine göre dört farklı şekilde uygulanmaktadır:
- Süreli Koruyucu Aile:
Çocuğun geçici olarak aile yanına yerleştirildiği, biyolojik ailesine geri dönme ihtimali bulunan durumlarda uygulanır.
- Süresiz Koruyucu Aile:
Çocuğun biyolojik ailesine dönme olasılığı düşükse, çocuk uzun süreli olarak koruyucu aileye verilir.
- Akraba veya Yakın Çevre Koruyucu Aile:
Çocuğun akrabaları veya yakın çevresindeki kişiler koruyucu aile olursa bu statü uygulanır.
- Kriz Dönemi Koruyucu Aile:
Acil durumlarda (örneğin, ebeveynin ani ölümü, şiddet olayları vb.) çocuğun hızlı bir şekilde güvenli bir aile yanına alınmasını sağlar.
Bu sistem, çocuğun travmatik olaylar yaşadığı dönemde güvenli bir liman bulmasını amaçlar.
Koruyucu Aile Olma Başvuru Süreci
Koruyucu aile olmak isteyen kişiler başvurularını, Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüklerine veya e-Devlet üzerinden “Koruyucu Aile Ön Başvurusu” menüsüne yapabilirler.
Başvuru Aşamaları:
- Ön Başvuru:
Aday, gerekli belgelerle (nüfus cüzdanı, adli sicil kaydı, sağlık raporu, gelir belgesi vb.) il müdürlüğüne başvurur.
- Değerlendirme Süreci:
Sosyal hizmet uzmanları, adayın evine ziyaret yapar, psikososyal durum değerlendirmesi yapar.
- Eğitim Süreci:
Adaylara çocuk gelişimi, iletişim, travma sonrası davranış yönetimi gibi konularda eğitim verilir.
- Uygunluk Onayı:
Bakanlık tarafından uygun bulunursa, aday “Koruyucu Aile Sertifikası” alır.
- Çocuğun Eşleştirilmesi:
Aileyle uygun görülen bir çocuk eşleştirilir ve yerleştirme süreci başlar.
Bu süreçte “çocuğun üstün yararı” ilkesi her aşamada gözetilir. Ailenin maddi durumu kadar, sevgi dolu ve destekleyici bir ortam sunma kapasitesi de önemlidir.
Koruyucu Ailelikte Devlet Desteği
Koruyucu ailelere, çocuğun bakım ve eğitim giderleri için Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından aylık bir ücret ödenir. Bu ücret, çocuğun yaşına, eğitim durumuna ve özel ihtiyaçlarına göre değişir.
Bunun yanında, koruyucu aileye danışmanlık, psikolojik destek ve periyodik denetim hizmetleri de sağlanır. Devlet hem çocuğun hem de koruyucu ailenin sürece uyum sağlamasını desteklemeyi amaçlar.
Koruyucu Aile ile Evlat Edinme Arasındaki Fark
Koruyucu ailelik ile evlat edinme, sıklıkla birbirine karıştırılan iki farklı kurumdur. Aralarındaki temel fark, velayet hakkının kime ait olduğudur.
- Evlat edinmede, çocuğun velayeti evlat edinen aileye geçer ve çocuk hukuken ailenin nüfusuna kaydedilir.
- Koruyucu ailelikte ise, velayet devlette kalır. Aile sadece bakım ve gözetim görevini üstlenir.
Bu nedenle koruyucu aile, çocuğun yasal ebeveyni değil; onun güvenli ve sağlıklı biçimde büyümesini sağlayan geçici bir koruyucu rolündedir.
Koruyucu Aileliğin Hukuki Dayanakları
Koruyucu aile sisteminin hukuki temeli şu düzenlemelere dayanır:
- Türk Medeni Kanunu (m. 347): Çocuğun korunması için gerekli önlemler kapsamında, bakımının uygun kişilere verilmesini düzenler.
- 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu (m. 22, 23): Korunmaya muhtaç çocukların koruyucu aile yanına yerleştirilmesini öngörür.
- Koruyucu Aile Yönetmeliği (Resmî Gazete: 14.12.2012, Sayı: 28497): Başvuru, denetim, hak ve yükümlülükleri ayrıntılı şekilde belirler.
Ayrıca Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 20. maddesi de aile ortamından yoksun çocukların özel koruma altına alınması gerektiğini vurgular.
Koruyucu Aileliğin Denetimi ve Sonlandırılması
Koruyucu ailelik süreci boyunca, sosyal hizmet uzmanları tarafından düzenli olarak denetim yapılır. Bu denetimlerde, çocuğun fiziksel, psikolojik ve eğitimsel durumu değerlendirilir.
Koruyucu ailelik aşağıdaki durumlarda sona erebilir:
- Çocuğun biyolojik ailesine geri dönmesi,
- Çocuğun evlat edinilmesi,
- Koruyucu ailenin talebi,
- Bakanlıkça uygun görülmemesi.
Bu durumlarda çocuğun üstün yararı her zaman birinci sırada değerlendirilir.
Sıkça Sorulan Sorular
- Koruyucu aile ile çocuk arasında bağ kurulamaması durumunda ne olur?
Uzmanlar, aileye destek ve rehberlik sağlar. Ancak bağ kurulamaması hâlinde çocuk başka bir aileye yerleştirilebilir.
- Bekâr kişiler koruyucu aile olabilir mi?
Evet. Yönetmelik buna izin verir, ancak çocukla uyum potansiyeli sosyal inceleme sonucu belirlenir.
- Koruyucu aileye verilen çocukla görüşme süresi var mı?
İlk aylarda düzenli denetimler yapılır. Sosyal hizmet uzmanı, uyum sürecine göre süreleri düzenler.
- Koruyucu aile çocuğu evlat edinebilir mi?
Evet, ancak ayrı bir yasal süreç gerektirir. Uzun süreli bakım sonrası aile uygun görülürse evlat edinme başvurusu yapılabilir.
- Koruyucu aileye maaş bağlanıyor mu?
Evet. Çocuğun yaşına ve durumuna göre aylık bakım ödeneği verilir.
İzmir’de Profesyonel Hukuki Destek
Koruyucu aile olma süreci hem idari hem de hukuki yönleriyle dikkatle yürütülmesi gereken bir süreçtir. Başvuru, sözleşme, denetim veya çocuğun statüsünün değişmesi gibi durumlarda aile hukuku veya çocuk hukuku alanında uzman bir avukattan profesyonel hukuki destek almak, hak kayıplarının önüne geçmek açısından büyük önem taşır.
Bir hukuk uzmanı, başvuru sürecinde gerekli belgelerin hazırlanması, hak ve yükümlülüklerin bilinmesi, ayrıca olası uyuşmazlıklarda sürecin doğru yönetilmesi için rehberlik edecektir.
Koruyucu aile sistemi, devlet koruması altındaki çocuklara sıcak bir yuva sağlarken, aynı zamanda toplumsal dayanışmayı da güçlendiren insani bir modeldir. Bu sistem, sadece çocukların değil, toplumun geleceği için de büyük bir değere sahiptir.
Aile ortamında büyüyen çocuklar, özgüvenli, sağlıklı ve mutlu bireyler olarak topluma kazandırılır. Bu nedenle koruyucu aile olmak hem hukuki hem de vicdani bir sorumluluktur. Devletin sağladığı destekler, toplumun duyarlılığı ve uzmanların rehberliğiyle, koruyucu aile sistemi Türkiye’de giderek daha güçlü bir şekilde gelişmektedir.
Konuyla ilgili diğer makalelerimize bakabilirsiniz: Evlat Edinme Şartları Nelerdir?